Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego czyli Kościół Łaski w Jelen

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Jeleniej Górze – Historia i Sztuka

Historia kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, dawniej określanego mianem kościoła Łaski „Pod Krzyżem Chrystusa”, jest ściśle wpisana w dzieje Śląska i Jeleniej Góry. Jego początki sięgają okresu po pokoju westfalskim zawartym w 1648 roku (koniec Wojny XXX-letniej), który wpłynął znacząco na sytuację wyznawców nauki Marcina Lutra na tutejszych terenach. Zgodnie z ustaleniami tego pokoju, katolikom przekazano kościół parafialny pw. św.  Erazma i Pankracego, co sprawiło, że protestanci przez kilkadziesiąt lat byli pozbawieni własnego Domu Modlitwy. Musieli uczestniczyć w nabożeństwach w kościołach innych miast.

Nadzieja dla społeczności luterańskiej w Jeleniej Górze pojawiła się w pierwszej dekadzie XVIII wieku, wraz z wybuchem wojny północnej i sukcesami króla szwedzkiego Karola XII. Konwencja z Altranstadt w 1707 roku zawierała artykuły dotyczące swobód religijnych dla ludności protestanckiej na Śląsku. Groźba szwedzkiej interwencji zmusiła cesarza habsburskiego Józefa I do ustępstw. W efekcie cesarz zgodził się na budowę sześciu nowych kościołów dla społeczności luterańskich, zwanych kościołami łaski. Wśród miast objętych tą decyzją znalazła się Jelenia Góra oraz położone niedaleko Jawor i Kamienna Góra.

Realizacja tego zezwolenia wiązała się jednak z wysokimi kosztami. W przypadku Jeleniej Góry teren na budowę kościoła został wyznaczony na wschód od centrum, a budowę prowizorycznego drewnianego kościoła rozpoczęto już w 1709 roku. 15 marca 1709 r. budowniczy Martin Frantz przedstawił precyzyjne plany kościoła murowanego. Budowę ostatecznie ukończono dopiero trzy lata później, a poświęcono 9 maja 1718 r.

Architekt Martin Frantz, wywodzący się z Protestanckiej Europy Północnej, zasłynął jako twórca blisko czterdziestu ważnych budowli barokowych. Dla kościoła w Jeleniej Górze dostosował swoje ambitne plany do oczekiwań fundatorów. Kościół został wzniesiony w stylu barokowym na planie równoramiennego krzyża greckiego, z wysokością sięgającą 57 metrów.

Wnętrze kościoła zdobią freski autorstwa Franza Hoffmanna i Feliksa Antona Schefflera. Hoffmann wykonał malowidła w północnych i południowych ramionach krzyża oraz w skrzyżowaniu w latach 1734-1735. Scheffler natomiast malował sklepienia zachodniego ramienia krzyża w latach 1735-1739 i wschodniego w latach 1749-1751. Fresk nad prospektem ołtarzowo-organowym powstał w latach 1749-1751, a jego fundatorem był Martens.

W latach 1997-1998 przeprowadzono remont i renowację organów, przywracając im pełnię brzmienia. Obecnie kościół stał się nie tylko miejscem kultu, lecz także salą koncertową, organizując liczne koncerty, w tym Europejski Festiwal Muzyki Organowej Silesia Sonans. Świątynia posiada unikalny w skali kraju instrument koncertowy.

Ołtarz główny, ufundowany w 1727 roku przez kupca Christiana Mentzla, zdobi obraz autorstwa Otto Mengelberga przedstawiający Chrystusa na Górze Oliwnej. Wokół obrazu umieszczono personifikacje, alegorie oraz napis Łk 9,23. Organy, zbudowane w 1727 roku przez M. Rödera, poddano licznych przebudowom i unowocześnieniom, stając się jednym z najważniejszych zabytków muzycznych na Śląsku.

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Jeleniej Górze to nie tylko miejsce sakralne, ale również świadek historii i sztuki barokowej. Jego architektura, freski i bogate wyposażenie stanowią ważny element dziedzictwa kulturowego Śląska.